موانع تجاری، از جمله عوامل تأثیرگذار بر روی تراز تجاری می‌باشد، مانند محیط زیست، بهداشت و استانداردهای ایمنی.برای نمونه وزارت نفت به شکلی قانع‌کننده مدعی است که عضویت در گات از طریق کاهش موانع ورود فراورده‌های پتروشیمی ایران به بازارهای جهانی قدرت رقابت صنعت پتروشیمی کشور را بهبود می‌بخشد.
از وظایف سازمان تجارت جهانی(WTO) عبارتست از حذف تعرفه‌ها، از بین بردن موانع تجاری، تولیدی و مبادلات اقتصادی بین کشورها.
گمرک برای اجرای سیاست های دولت از دو دسته ابزار کمک می گیرد: موانع تعرفه ای و موانع غیر تعرفه ای
موانع تعرفه ای
موانع تعرفه ای مبالغی است که به شکل غیر مستقیم از کالاهای ورودی و خروجی اخذ می گردد و مشتمل بر حقوق گمرکی، عوارض، سود بازرگانی و هزینه هاست.
حقوق گمرکی
حقوق ورودی کالاهای وارداتی در قانون امور گمرکی در جدول تعرفه گمرکی تنظیم شده و حقوق گمرکی را مجلس شورای اسلامی تعیین می کند. حقوق گمرکی کالاها به میزان 4% ارزش گمرکی کالاهاست.
سود بازرگانی
سود بازرگانی را سالانه با توجه به میزان عرضه و تقاضا هیات دولت تعیین می کند.
حقوق ورودی
حقوق ورودی صرفا از کالاهایی اخذ می شود که جهت واردات قطعی به گمرک اظهار شوند.
به جز هزینه های گمرکی بقیه موارد به عنوان حقوق ورودی IMPORT DUTIES معین می گردد. در سیستم طبقه بندی مقابل هر کالا یک عددی به عنوان ماخذ حقوق ورودی نوشته می شود که جمع حقوق گمرکی، عوارض، سود بازرگانی می باشد و درصدی از ارزش کالا است.
|
ردیف |
انواع وجوه پرداختی |
|
1 |
حقوق گمرکی |
|
2 |
سود بازرگانی |
|
3 |
عوارض شهرداری |
|
4 |
هلال احمر |
|
5 |
عوارض شهرداری محل |
|
6 |
حق ثبت سفارش کالا |
|
7 |
عوارض هوایی |
|
8 |
حق آسفالت |
|
9 |
بیمه |
|
10 |
انبارداری |
|
11 |
باربری |
|
12 |
تخلیه |
|
13 |
عوارض بندری |
|
14 |
عوارض بهداری |
موانع غیر تعرفه ای
موانع غیر تعرفهای همچون سهمیه بندی، سوبسید، قوانین ضد دامپینگ، پیمان ارزی، کنترل های گمرکی و … است.
سایر هزینه ها
هزینه های تعیین تعرفه
هزینه مراقبت در انبارهای اختصاصی
هزینه نظارت کالای انتقالی در محل گمرک
هزینه بدرقه کالا
روال تعیین ارزش و تعرفه گمرکی برای کالاهای وارداتی
متقاضیان ورود کالاجهت اخذ تعرفه کالاهای وارداتی به دفتر تعیین ارزش و تعرفه گمرک مراجعه و به صورت زیر عمل می نمایند:
- تکمیل فرم استعلام تعرفه
- ارائه یک برگ از پروفرما
- ارائه اصل کاتالوگ یا نمونه کالا
- واریز هزینه تعرفه
- ارائه فرم ثبت سفارش
متقاضیان تعیین تعرفه کالاهای وارداتی، قبل از ورود کالا می توانند نوع کالای درخواستی را به همراه مدارک به دفتر تعیین ارزش و تعرفه ارائه کنند تا تعرفه بندی کالا تسریع گردد.
سیر تشریفات امور گمرکی و ترخیص کالا
پس از آنکه ترخیص کار مجوز های لازم را جهت واردات یا صادرات اخذ نمود آ ابتدا تشریفات مقدماتی را انجام می دهد شامل: ظهر نویسی اسناد توسط بانک گشایش اعتبار تسلیم اصل بارنامه ظهر نویسی شده به متصدی حمل و نقل و اخذ ترخیصیه از متصدی حمل و نقل
تشریفات گمرکی واردات
تنظیم اظهارنامه وارداتی
ضمیمه نمودن مجوز های خرید
ضمیمه نمودن اسناد
پرداخت مالیات های وارداتی
صدور پروانه سبز گمرکی
موانع غیرتعرفه‌ای، به مجموعه کارها و عملیاتی گفته می‌شود که می‌تواند بر سخت‌تر کردن عملیات تجاری کشورها تأثیر داشته باشد، استفاده از این مکانیزم‌های مختلف به‌منظور محدود کردن حجم واردات به جای سازوکار تعرفهای در رژیم تجاری کشورها به موانع غیرتعرفه‌ای موسوم است. این موانع در مقام مقایسه با تعرفه‌ها از شفافیت کمتری برخوردارند و دارای اثراتی همچون ناکارایی مکانیزم تجاری و مختل نمودن روابط تجاری فی‌مابین کشورها هستند.
نظریات اقتصادی و تجربیات کاربردی حاکی از آن است که بازار آزاد و آزادسازی تجارت – از بین بردن موانع تعرفهای و غیر تعرفهای تجارت – راهی اثبات شده برای رسیدن به تولید و توسعه است. کشورهایی که بازار آزادی دارند از ثروت بیشتر و جمعیت سالم‌تر، سطح بالاتری از آموزش و سواد، حقوق کارگری و استانداردهای زیست‌محیطی بهتر و فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناسب‌تری برخوردارند. به عکس، موانع تجاری ممکن است باعث سودرسانی کوتاه مدتی شوند، اما در نهایت کشور را در وضع بسیار بدی از لحاظ ثروت از دست رفته و رشد آهسته‌تر قرار خواهند داد و در نتیجه منابع کمتری برای رفع مشکلات ضروری جامعه در اختیار خواهند داشت. در موافقت‌نامه‌های تجاری، طرفین توافقاتی را در زمینه اعطای تخفیفات تعرفهای در خصوص اقلام مورد مذاکره و حذف یا تخفیف موانع غیرتعرفه‌ای و شبه تعرفه‌ها و بسیاری موارد دیگر بین خود منعقد می‌کنند، در دهه‌های گذشته انعقاد این نوع موافقت‌نامه‌ها میان کشورهای جهان بسیار مرسوم بوده‌است.
موانع غیرتعرفه‌ای تأثیر زیادی بر فضای کسب‌وکار دارد. بر اساس اصل آزادسازی تجارت و طبق ماده یازده گات هزار و نهصد و نود و چهار هیچ‌یک از اعضای موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) حق ندارند جز تعرفه‌های گمرکی و مالیات‌ها، محدودیت‌های دیگری را در واردات یا صادرات کالاها به وجود آورند. این محدودیت‌ها شامل کلیه محدودیت‌ها از قبیل سهمیه بندی واردات و صادرات و الزام به اخذ مجوز و سیاست‌های نرخ ارز و غیره می‌گردد. اصل آزادسازی تجاری از طریق رفع تدریجی موانع غیرتعرفه‌ای و تبدیل آن به تعرفه‌ها، تثبیت سقف تعرفه‌ها و تعهد به کاهش تدریجی سطح تعرفه‌ها و در مرحله بعد کاهش و حذف این موانع صورت می‌گیرد.
رابطه با آزادی اقتصادی کشورها
هر ساله آماری در مورد آزادی اقتصادی کشورها منتشر می‌شود، که شاخص‌های آن عبارت‌اند از:
یک- میانگین وزنی نرخ‌های تعرفه وارداتی
دو- موانع غیرتعرفه‌ای
سه- فساد اداری در سیستم اداری گمرک
عوامل ایجاد و تشدیدکنندهٔ محدودیت‌های غیرتعرفه‌ای و نتایج حاصل از موانع غیرتعرفه‌ای
موانع غیرتعرفه‌ای، فعالان اقتصادی را با سردرگمی و غافلگیری بسیاری مواجه می‌سازد که در نهایت به مختل شدن برنامه‌ریزی‌ها و آینده‌نگری‌های فعالان اقتصادی شده و در نهایت به صورت رکود و ورشکستگی شرکت‌های شناسنامه‌دار، رونق قاچاق و کوله بری، گسترش امضاء طلایی و رانت جویی خود را نشان می‌دهد.
نمونه‌هایی از موانع غیرتعرفه‌ای
مجوزهای حمل، مجوزهای وزارتخانه‌ها، ثبت سفارش، سهمیه‌های وارداتی و الزام‌های قانونی دیگر، تعدد مجوزها نیز جزو همان موانع غیرتعرفه‌ای محسوب می‌شود که نهایتاً بر مشکلات فضای کسب‌وکار می‌افزاید، در مجموع از جملهٔ این‌دست موانع غیرتعرفه‌ای می‌توان سهمیه وارداتی، محدودیت صادرات به‌صورت داوطلبانه، موانع فنی تجاری، سیاست‌های ارزی، مؤسسات تجاری دولتی، حداقل قیمت وارداتی، ممنوعیت‌های وارداتی و… را نام برد.
موانع تجاری غیرتعرفه‌ای و عضویت در سازمان تجارت جهانی
زمانی که کشوری بخواهد در عمل وارد سازمان تجارت جهانی شود، بایستی به تعهدهای خود از جمله برچیدن موانع غیر تعرفهای خود نیز عمل نماید که این‌ها دسترسی به بازار آن کشور را نیز آسان‌تر می‌نماید و این موضوع بزرگ‌ترین خطر برای آن دسته از صنایعی است که قدرت رقابت را ندارند.
وضعیت موانع غیر تعرفهای در اقتصاد ایران
در ایران براساس قوانین باتصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی برقراری موانع غیرتعرفه‌ای و غیرفنی برای واردات به جز در مواردی که رعایت موازین شرع اقتضاء می‌کند، ممنوع است. در صورت وجود چنین موانعی دولت مکلف است با وضع نرخ‌های معادل تعرفهای نسبت به رفع آن اقدام کند.