شرکت چندملیتی، بنگاه بازرگانی جهانی یا شرکت بی‌کشور (به انگلیسی: Multinational corporation) یک سازمان ابرشرکتی است که کالاها و خدمات خود در یک یا چندین کشور دیگر به جز کشور مادر، مالکیت، ارائه و نظارت می‌کند.
یک شرکت چندملیتی (مخفف انگلیسی: MNC) معمولاً شرکت بزرگ است که ممکن است از به هم پیوستن چند شرکت به وجود آمده باشد، خدمات یا کالاهای خود را در کشورهای مختلف ارائه کرده، ساخته یا به فروش می‌رساند. وسعت زیاد و فعالیت جهانی به صورت متمرکز از طریق شرکت‌های مادر، دو شاخصهٔ اصلی این شرکت‌ها است.
واردات و صادرات کالاها و ارائه خدمات
سرمایه‌گذاری بزرگ در کشورهای خارجی
خرید و فروش اسناد در بازارهای خارجی
گشودن شرکت ساخت یا مونتاژ کالا در کشورهای خارجی
به‌کارگیری شرکت‌های محلی در کشورهای خارجی برای فروش کالاها و ارائه خدمات
با فراگیرتر شدن ارتباطات در سراسر دنیا و امکان ایجاد ارتباطات گسترده بین کشورها در امر اقتصاد جهانی، با پدیده شرکت‌های چندملیتی مواجه هستیم. صدها سال است که شرکت‌های چندملیتی با تأثیرگذاری بر امور اقتصادی – سیاسی در کشورهای مختلف جهان، در عرصه روابط بین‌الملل نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
قانون‌گذار در ماده ۲۰ قانون تجارت، انواع شرکت‌ها را نام برده است. علاوه بر تقسیم‌بندی شرکت‌ها طبق قانون تجارت، نوع دیگری از تقسیم‌بندی نیز وجود دارد. در این تقسیم‌بندی، شرکت‌ها به دو دسته‌ی شرکت‌های ملی و فراملی یا چندملیتی تقسیم می‌شود. شرکت‌های ملی شرکت‌هایی هستند که مرکز اصلی آن‌ها در محل ثبت شرکت است و در خارج از مرزهای محل ثبت فعالیتی ندارند؛ اما شرکت‌های چندملیتی دارای مفهوم گسترده‌ای است که ما در این مطلب به تبیین آن خواهیم پرداخت.
ماهیت شرکت چندملیتی
شرکت چندملیتی یکی از انواع شرکت‌هایی است که در ایران امکان ثبت آن وجود دارد. تأثیر شرکت‌های چندملیتی بر اقتصاد کشور امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. این شرکت‌ها نقش عمده‌ای در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی داشته و فعالیت آن‌ها در سطح جهان قدرت اقتصادی بالایی به آن‌ها می‌بخشد.
شرکت چندملیتی، شرکتی است که در یک مکان (اقامتگاه) واقع شده است ولی عرصه فعالیت آن، علاوه بر کشور مقر (محل ثبت)، در یک یا چند کشور دیگر نیز می‌باشد.
این شرکت‌ها برای گسترش فعالیت خود در جهان و استفاده از امکانات کشورهای دیگر، اقدام به تأسیس یک شرکت فرعی می‌نماید که بخش اعظم سهام آن متعلق به شرکت اصلی است. بنابر این تعریف، در شرکت چندملیتی، شرکت‌های فرعی طبق قانون داخلی کشوری هستند که در آن ثبت می‌شوند؛ اما از دستورالعمل‌های صادره از شرکت اصلی (مادر) پیروی می‌کنند.
بنابراین، شرکت چندملیتی شرکتی است که از یک شرکت مادر و چند شرکت فرعی تشکیل شده است که هر کدام از این شرکت‌ها، تابعیت کشور محل ثبت خود را دارند؛ اما در فعالیت خود از نظر و تصمیمات شرکت مادر پیروی می‌کنند.
شرکت چندملیتی از این لحاظ چندملیتی محسوب می‌شود که سهامداران یا اعضای هیئت‌مدیره آن دارای تابعیت مختلف باشند یا شرکت‌های فرعی آن در کشورهای مختلف تأسیس شده باشند.
انواع شرکت چندمليتى
پیش از آشنایی با ثبت شرکت چندملیتی، خوب است بدانیم صاحب‌نظران شرکت چندملیتی را به دو دسته‌ی چندملیتی ملی و بین‌المللی تقسیم می‌کنند. شرکت چندملیتی بین‌المللی شرکتی است که دارای دو یا چند شرکت مادر با تابعیت‌های مختلف است؛ بنابراین مدیریت شرکت چندملیتی توسط دو شرکت مادر در کشورهای مختلف انجام می‌گیرد. در مقابل شرکت چندملیتی بین‌المللی، شرکت چندملیتی ملی وجود دارد که یک شرکت مادر در یک کشور قرار دارد و اقدام به تأسیس شرکت‌های فرعی در کشورهای دیگر می‌کند. باید توجه داشت که متداول‌ترین معنا از شرکت چندملیتی، شرکت چندملیتی ملی می‌باشد.
نکته‌ای که باید به آن اشاره کنیم، در شرکت‌های چندملیتی دو عنصر اساسی وجود دارد که شاید در وهله اول مخالف و متضاد یکدیگر به نظر برسند و آن وحدت و کثرت می‌باشد.
وحدت: وحدت به این معنا که در تصمیم‌گیری، فرآیندها، منابع انسانی، فرآیندها مالی و فنی و … از قوانین و مناسبات شرکت مادر تبعیت می‌کنند. این شرکت‌ها دارای یک سیستم ارتباطی پیچیده و مشخصی هستند که استراتژی یکپارچه و مشترکی را در تمامی شعب و موسسات تابعه پیاده‌سازی می‌کنند و روند تصمیم‌گیری در این شرکت‌ها به‌صورت هرمی و سلسه مراتبی است. این ارتباط بین مرکز و شرکت‌های تابعه، یکی از خصوصیات اصلی شرکت‌های چندملیتی است.
کثرت: کثرت به این معناست که این شرکت‌ها در خاک چند کشور حضور دارند و هر یک از آن‌ها از قوانین کشورهای محل ثبت تبعیت می‌کنند. استقرار این شرکت‌ها در کشورهای مختلف و پیروی از قوانین مختلف این کشورها، منجر به پیدایش مفهوم کثرت در این شرکت‌ها می‌شود.
قواعد حاکم بر شرکت‌های چندملیتی
بعد از آشنایی با شرکت‌های چندملیتی، شناسایی قواعد حاکم بر این شرکت‌ها امری ضروری است. شرکت برای داشتن شخصیت حقوقی باید از قوانین موجود در کشور خود تبعیت کند. با توجه به این که شرکت‌های چندملیتی دارای قالب خاصی نیستند، در نتیجه برای اداره آن‌ها از اصول خاصی پیروی نمی‌شود. شرکت‌های چندملیتی برای ثبت از قانون ثبت شرکت ها و نظامنامه قانون ثبت شرکت ها استفاده می‌کنند. درصورتی‌که در روابط بین شرکت مادر و شرکت‌های تابعه اختلافی حاصل شود حقوق بین‌الملل خصوصی به حل نزاع می‌پردازد و با توجه به قواعد بین‌الملل خصوصی رفع مشکل می‌شود.